به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل ستاد امر به معروف و نهی از منکر کشور؛ سه تن از پژوهشگران دینی تلاش کرده‌اند با کاویدن سیره زندگانی امام رضا(ع)، به همین پرسش پاسخ دهند؛ اینکه حضرت رضا(ع) از چه روش‌هایی برای تأثیرگذاری بهتر امر به معروف و نهی از منکر استفاده می‌کرده‌اند؟
سیدجواد خاتمی، سیده سمیه خاتمی و حسن براتی، حاصل این پژوهش را در مقاله‌ای با عنوان «امر به معروف و نهی از منکر و روش‌های تأثیرگذار آن از منظر امام رضا(ع)» گرد آورده‌اند. این پژوهش که در چهارمین شماره دوفصلنامه علمی ـ ترويجی «انديشه‌های حقوق عمومی» منتشر شده، در نهایت توانسته ۱۲روش را از سیره ثامن‌الائمه(ع) استخراج کند که معرفی آن‌ها بی‌شک می‌تواند افق‌های تازه‌ای را برای مسلمانان و به‌خصوص شیعیان در عمل به این فریضه بگشاید. در بخش نخست این گزارش، ۶ مورد از این روش‌ها را مورد بازخوانی قرار می‌دهیم. 

۱-عمل به دستورات الهی
بدون شک نخستین و مؤثرترین روش برای دعوت دیگران به خوبی‌ها و بازداشتن از زشتی‌ها این است که خودمان به تقوا و اخلاق نیکو آراسته باشیم. ببینید مأمور مخصوص مأمون که باید امام رضا(ع) را از مدینه به مرو بیاورد در مورد حضرت چه می‌گوید. رجاءبن ابی‌ضحاک مشاهداتش را از لحظه لحظه تحت نظر داشتن امام این‌طور گزارش می‌دهد: از مدینه تا مرو خدمت حضرت رضا(ع) بودم و تمام رفتار و حرکات ایشان را زیر نظر داشتم. سوگند به خدا، کسی در پرهیزکاری و ذکر خدا در همه اوقات و شدت خوف از خدا مانند او ندیدم...».
در واقع امام با عملش، معروف و منکر را به مردم نشان می‌داد. مشاهدات ابراهیم بن عباس نیز همین مقوله را روایت می‌کند: «هرگز ندیدم حضرت رضا(ع) با سخنش به احدی جفا کند. هرگز کلام کسی را قطع نمی‌کرد تا از سخن خارج شود. هرگز با داشتن قدرت، نیازمند را رد نکرد. هرگز در حضور دیگران پایش را دراز نمی‌کرد و...». 

۲-امیدوار کردن مخاطب
کسی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند باید احساس آلودگی و غوطه‌ور شدن گناهکار در گناهش، به حدی که دیگر راه نجاتی پیش پایش نمی‌بیند را بازسازی کند. در سیره حضرت رضا(ع) آمده: یکی از منافقان در مجلسی به ایشان گفت: برخی از دوستان و شیعیان شما، شراب می‌نوشند. حضرت(ع) در چنین موقعیتی باز وجه رحمت خدا و توبه را پررنگ‌تر  می‌کنند و می‌گویند: «اگر کسی چنین کند و بدان علاقه نداشته باشد و از کرده خویش پشیمان شود، در روز قیامت مواجه خواهد شد با پروردگاری مهربان و دلسوز، با پیغمبری عطوف و دل‌رحم، با امام و رهبری که کنار حوض کوثر است و دیگر بزرگانی که برای شفاعت و نجات او آمده‌اند...».
 
۳- حسن ظن به مخاطب (مخاطب‌اندیشی)
افراد جامعه اگر بخواهند حقوق تمام افراد، همه جا محفوظ بماند حتماً باید نگاهی دلسوزانه به یکدیگر داشته باشند تا بتوانند به یکدیگر کمک کنند، چرا که شاید طرف مقابل واقعاً نداند و شاید متوجه عواقب گناهی که می‌کند، نباشد. در پاسخی که علی بن سوید پس از طرح سؤالش از امام می‌گیرد، همین مسئله واضح است. او می‌گوید: به امام رضا(ع) عرض کردم من با زنان زیباروی فراوانی سروکار دارم و هنگامی که به آنان می‌نگرم از زیبایی آن‌ها لذت می‌برم. امام(ع) فرمودند: اگر نیت صادق داشته باشی و هدف، شهوت‌رانی نباشد مانعی ندارد. مواظب باش به زنا آلوده نشوی. از موجبات آن بپرهیز چرا که زنا، برکت و ایمان را نابود می‌کند. 
می‌بینیم امام طوری پاسخ می‌دهد که شاید منظورت شهو‌ت‌رانی نبوده است، اما اگر غیر از این است، باید از این کار بپرهیزی. در واقع امام صورت دیگری از قضیه را مطرح می‌کند تا علی بن سوید متوجه خطایش شود و این‌گونه امر به معروف او، مؤثرتر واقع شود.

۴- معرفی الگوهای خوب و بد
نمونه خوب این روش را زمانی می‌توانیم ببینیم که امام در پاسخ به مؤاخذه یکی از منافقان که چرا ولایتعهدی طاغوت را قبول کرده، به الگوهای پیش از خود می‌پردازند. امام(ع) در این زمینه، یوسف پیامبر را مثال می‌زند که خزانه‌داری عزیز مصری که کافر محض بود را پذیرفت. حضرت پس از آن به پذیرش این مسئولیت از سر اجبار و نداشتن رضایت قلبی اذعان می‌کند و استناد به یک الگوی خوب سبب می‌شود امر به معروفش کارساز شده و آن فرد جواب حضرت را بپسندد. 

۵-بیان خوبی‌ها
سیره اهل بیت(ع) و امام رضا(ع) پر است از تأکید بر خوبی‌ها و نقاط قوت مخاطبانشان، نه فقط دیدن نقاط ضعف. پیروی از همین روحیه اهل‌بیت(ع) می‌تواند کمک کند مخاطبِ امر به معروف، سوءظنش را درخصوص آمر به معروف و ناهی از منکر کنار بگذارد و به فریضه امر به معروف و نهی از منکر عمل کند. 
در روایتی امام رضا(ع) درباره قدر و منزلت مؤمن نزد ملائکه الهی نقل کرده‌اند: جماعتی از دوستان امام صادق(ع) در شبی مهتابی که آسمان کاملاً نورانی به ستارگان بود، گرداگرد ایشان نشسته بودند. حضرت صادق(ع) در پاسخ به توجه شاگردانشان به نورانی بودن ستارگان، می‌گویند همین سخن را فرشتگان در خصوص ساطع شدن نور شما مؤمنان در ملکوت و آسمان‌ها  می‌گویند. مشخص است بیان چنین مطالبی تا چه اندازه دل انسان را نرم و رغبتش را برای رفتن به سمت معروف زیاد می‌کند. 

۶-ایجاد محبت در دل مخاطب
هیچ کس نمی‌تواند منکر شود محبت، ریشه تأثیرگذاری امر به معروف و نهی از منکر است. یاسر خادم می‌گوید: «وقتی امام رضا(ع) خلوت می‌کردند، تمام افراد و خدمتگزاران خود را از کوچک و بزرگ نزد خود می‌آوردند و با آن‌ها سخن می‌گفتند و انس می‌گرفتند و آن‌ها را مأنوس خود می‌ساختند. آن حضرت چنان بودند که هر گاه بر سفره طعام می‌نشستند، هر کوچک و بزرگی حتی میرآخور و حجّام را بر سفره خود می‌نشاندند». 
در سیره حضرت(ع) آمده ایشان هر گاه مالی به دستش می‌رسید، بخش قابل توجهی را انفاق می‌کرد و بخشش به مردم فراوان بود. حتی آمده در اعیاد اگر کسی از حضرت عیدی می‌خواست، حضرت عیدی ارزشمندی به او می‌داد. به بعضی از دوستان خود در حال سفر، برای سوغاتی کمک مالی می‌کرد. گاهی در مقابل درخواست دوستان، لباس و نعلین خود را به آنان می‌بخشید. هر کس به خانه حضرت وارد می‌شد، حتماً به او غذا می‌خورانید و کسی از خانه آن حضرت، گرسنه بیرون نمی‌رفت.

انتهای پیام/